Dilbilgisi 5: Bükünlü halin ki
şi zamirleri
Zazaca’da isimde iki hal var:
1
. “kim” veya “ney” sorularını yanıtlayan yalın hal (Lat. Casus rectus)
2. „kime, kimi, kimin, kimden“ gibi tüm diğer soruları yanıtlayan bükünlü hal (Lat.Casus obliquus)
Dilbilgisi 1 altındaki kişi zamirleri (şahıs zamirleri) yalin hali oluştururken, aşağıda belirtilen bükünlü
halin iyelik zamirlerini teşkil eder (yanında belirtilen koşaç bağı (-dır fiili) için çekim kökenidir):
iyelik zamiri ko
şaç ile iyelik zamiri koşaç ile
m
ı mın- benim ma ma- bizim
to
tüy- senin sıma sıma- sizin
ey (dey), c
ı (d)ey- onun (eril) inu (dinu) (d)inan- onların
ae (dae), c
ı (d)a- onun (dişil)
Dilbilgisi 6: tamlama – ad tamlamas
ı
Bir ad
ı daha yakından tanımlayan sıfat, iyelik zamiri veya tamlayan durumunda olan ad Zazaca’da genelde sona
gelir. Tamlanan ad bu durumda bir iyelik eki alır (izafe). İyelik ekinden önceki hece vurgulanır.
Ad tamlamalar
ında tamlanan ad:
- eril adlarda:
-ê
- di
şil adlarda: -a
- ço
ğul halinde: -ê
iyelik ekini al
ır.
Ünsüzle biten eril ad, –ê iyelik ekini alır:
kar:
karê mı iş (bire bir: iş, benim olan)
kıtab: kıtabê to kitabın
Sondan vurugulu –e ünlüsüyle biten eril ad,
–ê iyelik ekini alır, fakat –e ünlüsü –ê ekiyle erişir:
name:
namê dey (ey) onun adı (eril) gure: gurê dae (ae) onun işi (dişil)
–a veya –o ünlüleriyle biten eril ad,
–ê iyelik ekini alır (kaynaştırma harfi olmadan):
b
ıra: bıraê ma kardeşimiz ko: koê sıma dağınız
Sondan vurgulu –i veya –ü ile biten eril ad, kayna
ştırma harfi –y- ile –ê iyelik ekini alır:
pi:
piyê mı babam çü: çüyê to çubuğun
Vurgusu sondan ikinci hecede olan, –e son eki ile biten di
şil adlarda –e son ekin yerini –a iyelik eki alır:
qelem
e: qelema dey (ey) onun kalemi (eril) mae: maa dae (ae) onun annesi (dşl.)
Vurgusu sondan ikinci hecede olan, –i ile biten di
şil ad,–a iyelik ekini alır:
kardi:
kardia ma bıçağımız saci: sacia sıma sacınız
–a ile biten di
şil ad, iyelik eki almaz:
mang
a: manga sıma ineğizniz çêna: çêna dinu (inu) onların kızı
Ço
ğul halde iki cinsiyet –ê iyelik ekini alır:
k
ıtabê mı: kitaplarım namê to: adların bıraê dey: kardeşleri
ko
ê ma: dağlarımız iskemê sıma: sandalyeleriniz çüyê dinu: onların çubukları
qelem
ê mı: kalemlerim kardiê to: bıçakların mangê ma: ineklerimiz
Not: -a ile biten dişil adlar çoğul halde –ê ekini alır, fakat (“manga” örneğindeki gibi) –a düşer!
© Asmêno Bêwayir
14
Al
ıştırma 3
Verilen sözcüklerden do
ğru iyelik eki ve kişi zamirleriyle tamlama kurunuz!
Örnek: pi – ez : piyê m
ı sono kar
b
ıra – tı _________ _______ Estemol de niseno ro.
çêna – sıma _________ _______ sona mekteb.
laci – o _________ _______ pêro mıhendısê.
kıtab – ez _________ _______ çê dero.
4 iskemey – ma _________ _______ estê.
wae – a _________ _______ büro de gurina.
mae – i _________ _______ malıma.
pi – tı _________ _______ thalo, nêgurino.
qeleme – ez _________ _______ çina.
xal – o – o _________ _______ piyê _____ rê têlefon keno.
xalıki – a Çand _________ _______ estê?
ap – ez _________ _______ 44 serri dero.
İ
yelik zamirlerine doğru koşacı ekleyiniz!
Örnek: defter – ez : no defter defterê m
ıno
defter – s
ıma No defter defter__ _______.
Hesen – bıra – ez Hesen bıra__ ______.
Heyder – xal – tı Heyder xal__ ______.
mormeki – ap – o Ni mormeki ap__ _______.
Gule - xalıke – ez – Viale – ez Gule xalık__ ____ niya, Viale xalık___ mın___.
domani – sıma Ni domani doman__ sıma ___?
sate – ma Na sate sat__ ma____.
ez – lac- tı Ez lac___ tüy______.
ma – domani – sıma Ma doman__ sıma_____.
tı – bıra – i Tı bıra__ _______.
a – wae – a A wa__ da____.
a – mae – o A cênıke ma__ dey__.
o – pi – ma O mormek pi___ ma___.
sıma – laci – i Sıma lac___ dinan___.
Dilbilgisi 6a: Aidiyet zamiri „yê“
Zazaca’da „benimki, seninki vs.“ gibi iyelik belirten durumlarda eril, di
şil ve çoğul aidiyet zamiri „yê“
kullanılır.
No k
ıtabê tüyo? veya: No kıtab yê tüyo? çoğul: Ni kıtabi yê tüyê?
Na qelema dawa? veya: Na qeleme yê dawa? çoğul: Ni qelemi yê daê?
Ni domanê mınê veya: Ni domani yê mınê. genelde: No yê mıno – das ist meins.
Alıntı ile Cevapla
